Chiến lược ngoại giao của Indonesia và tình hình quan hệ thương mại Nhật-Trung hiện tại
Tại sao Tổng thống Indonesia, thành viên G20 duy nhất trong ASEAN, lại chọn "Trung Quốc" cho chuyến công du nước ngoài đầu tiên, mà không phải Mỹ hay Nhật Bản?
Vào giữa những năm 2010, dưới thời chính quyền Trump đầu tiên, quan hệ Mỹ-Trung nhanh chóng xấu đi và không cải thiện đáng kể ngay cả sau chính quyền Biden, dấy lên lo ngại về một cuộc Chiến tranh Lạnh mới giữa Mỹ và Trung Quốc. Hơn nữa, với chính quyền Trump thứ hai, Hoa Kỳ đang có những động thái như thể muốn lật đổ trật tự quốc tế hiện có. Vì vậy, lần này, để xem xét lại trật tự quốc tế tương lai từ một khởi điểm mới và suy nghĩ về cách chúng ta nên hành xử, chúng ta sẽ xem xét "Indonesia" từ cuốn sách Cẩm nang thế giới do Trung Quốc thay đổi: Con đường tránh Chiến tranh Lạnh mới Mỹ-Trung từ lợi ích quốc gia và quan hệ với Trung Quốc của 9 quốc gia lớn của ông Sankichi Mio (nhà xuất bản Hakutō Shobō), và giải thích các đặc điểm chính trị-xã hội của quốc gia này, dựa trên lập trường của họ đối với Trung Quốc và Hoa Kỳ. Mỹ xếp thứ nhất, Trung Quốc thứ hai nhưng chi tiêu quân sự chỉ bằng 2.7 lần của Mỹ – Bảng xếp hạng chi tiêu quân sự thế giới
Indonesia – quốc gia gần gũi với Trung Quốc dù giá trị không hòa hợp
[Biểu đồ 1] Phân tích mức độ gần gũi giữa Indonesia và Trung Quốc Nguồn: Tác giả tự tạo
Các điểm chính về mức độ gần gũi giữa hai nước:
Indonesia là một quốc gia theo thể chế dân chủ kiểu phương Tây, và vì lịch sử xem chủ nghĩa cộng sản là điều cấm kỵ, nên về mặt chính trị, giá trị của Indonesia không hòa hợp với Trung Quốc.
Tuy nhiên, do lịch sử giao lưu lâu dài, Indonesia có sự hiểu biết sâu sắc về văn hóa Trung Quốc, và cũng có những điểm tương đồng giữa các nước đang phát triển. Mức độ bài Trung trong dư luận cũng không quá gay gắt, và về mặt kinh tế, hai nước có mối quan hệ cực kỳ thân thiết. Tóm lại, mức độ gần gũi giữa Indonesia và Trung Quốc được đánh giá là "khá gần".
Indonesia là một quốc gia lớn chiếm khoảng 40% dân số và hơn 30% GDP của ASEAN, và là thành viên duy nhất của G20 trong ASEAN. Mặc dù có lịch sử giao lưu lâu dài và mối quan hệ kinh tế cực kỳ thân thiết với Trung Quốc, Indonesia cũng có mối quan hệ kinh tế thân thiết với Hoa Kỳ và chia sẻ các giá trị dân chủ kiểu phương Tây. Nếu thế giới bị chia cắt do bước vào một cuộc Chiến tranh Lạnh mới giữa Mỹ và Trung Quốc, Indonesia, vốn có quan hệ thân thiết với cả hai bên, sẽ chịu thiệt hại kinh tế lớn.
Với tầm ảnh hưởng lớn trong ASEAN, Indonesia là một quốc gia mà Nhật Bản mong muốn tăng cường hợp tác.
Dù áp dụng "chủ nghĩa dân chủ kiểu phương Tây" đối lập với Trung Quốc, Indonesia vẫn có sự đồng cảm
[Biểu đồ 2] Mức độ tự do chính trị và chỉ số dân chủ của Indonesia Nguồn: Tác giả tổng hợp từ dữ liệu của IMF, EIU, Freedom House
Indonesia là một quốc gia có tư tưởng chính trị dân chủ kiểu phương Tây, với mức độ tự do chính trị và chỉ số dân chủ gần như tương đương các nước phương Tây (Biểu đồ 2).
Về điểm này, Indonesia hoàn toàn đối lập với Trung Quốc và các giá trị không hòa hợp. Đặc biệt, sau sự kiện 30/9 sẽ được đề cập sau, chủ nghĩa cộng sản bị xem là điều cấm kỵ.
Mặt khác, trong các cuộc thảo luận về tư tưởng nhân quyền, vì Indonesia là một nước đang phát triển chưa phát triển đầy đủ, và cũng là một quốc gia đa dân tộc với nhiều người Hoa kiều sinh sống, nên có những khía cạnh mà Indonesia có thể đồng cảm với Trung Quốc về việc nhấn mạnh quyền được sống và quyền phát triển. Indonesia có xu hướng giữ lập trường trung lập đối với các động thái lên án vi phạm nhân quyền của Trung Quốc tại Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc và các diễn đàn khác.
Đọc hiểu mức độ phụ thuộc thương mại của Nhật Bản và Trung Quốc từ dữ liệu mới nhất: Sự hiện diện của Nhật Bản trong xuất nhập khẩu của Trung Quốc mờ nhạt dần, trong khi sự phụ thuộc của Nhật Bản vào Trung Quốc vẫn ở mức cao
Những thay đổi lớn trong cơ cấu thương mại của Trung Quốc trong 10 năm gần đây (Chủ tịch Tập Cận Bình. Ảnh: Getty Images)
"China Research", chuyên mục định kỳ cao cấp của ông Naoki Tashiro, chuyên gia hàng đầu về đầu tư chứng khoán Trung Quốc và am hiểu kinh tế Trung Quốc. Kể từ phát biểu "tình hình khủng hoảng tồn vong" của bà Sanae Takaichi, "rủi ro Trung Quốc" lại được chú ý. Vậy nếu quan hệ Nhật-Trung xấu đi, thiệt hại kinh tế đối với mỗi bên sẽ lớn đến mức nào? Bài viết này sẽ báo cáo dựa trên cơ cấu thương mại gần đây của hai nước.
Nhìn vào thống kê thương mại của Trung Quốc (tính theo nhân dân tệ) từ tháng 1 đến tháng 10, Nhật Bản đứng thứ 4 về xuất khẩu, chỉ chiếm 4% tổng kim ngạch. Xếp thứ nhất là Hoa Kỳ, thứ hai là Hồng Kông, và thứ ba là Việt Nam. Hồng Kông có thứ hạng cao nhưng là một điểm trung chuyển. Thống kê thương mại trung chuyển của Hồng Kông năm 2024 cho thấy, điểm tái xuất khẩu lớn nhất là Trung Quốc, chiếm 59%, tiếp theo là Hoa Kỳ ở vị trí thứ hai, rồi đến Việt Nam, Ấn Độ, Đài Loan, UAE, và Nhật Bản đứng thứ 7.
Nhìn theo một góc độ khác, tỷ lệ xuất khẩu sang EU là 15%, ASEAN là 18%, và các quốc gia/khu vực "Vành đai và Con đường" là 50%. Đối với Trung Quốc, Nhật Bản là một trong những điểm đến xuất khẩu quan trọng, nhưng tầm quan trọng này không cao bằng so với Hoa Kỳ, EU, ASEAN, hay các quốc gia "Vành đai và Con đường". Ngay cả khi mất tuyến đường xuất khẩu sang Nhật Bản, Trung Quốc vẫn có thể bù đắp bằng cách tăng xuất khẩu sang các quốc gia khác.
So sánh với số liệu thống kê năm 2015, tức 10 năm trước, thị phần của Nhật Bản đã giảm từ 6% xuống 4%. Hoa Kỳ cũng tương tự (từ 18% xuống 11%), trong khi EU gần như ổn định (từ 16% xuống 15%), và ASEAN đã tăng đáng kể (từ 12% lên 18%).
Chủ tịch Tập Cận Bình lần đầu tiên đề xuất xây dựng hệ thống hợp tác kinh tế quốc tế như "Vành đai và Con đường" vào tháng 9 năm 2013. Theo Mạng lưới Vành đai và Con đường của Trung Quốc, các quốc gia thành viên hiện tại bao gồm 41 quốc gia ở Châu Á, 52 ở Châu Phi, 27 ở Châu Âu, 13 ở Bắc Mỹ, 11 ở Nam Mỹ và 12 quốc gia Đảo Thái Bình Dương. Trung Quốc dựa trên chiến lược rõ ràng và "ngoại giao kết bạn" tích cực để liên kết lỏng lẻo các quốc gia với hệ thống kinh tế, quy mô kinh tế và tình hình phát triển khác nhau bằng lợi ích kinh tế, qua đó giành được các thị trường mới.