Ảnh: Adobe Stock

Chương trình "Địa chính trị châu Á" của Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu thuộc Đại học Quốc gia Singapore (NUS) là một khóa học cực kỳ nổi tiếng, thu hút đông đảo các nhà lãnh đạo doanh nghiệp và quan chức đang hoạt động tại Nhật Bản và Đông Nam Á. Cuốn sách mới nhất của ông Kotaro Tamura, người chủ trì khóa học, mang tên Tại sao bạn không học? (Diamond Inc.), là một tác phẩm cô đọng tinh hoa và tinh thần của khóa học nổi tiếng này. Chúng ta đang đối mặt với một bước ngoặt lịch sử khi thế giới đang chuyển mình mạnh mẽ. Vậy, "học" là gì để tồn tại trong thời đại biến động này? Trong loạt bài này, chúng tôi sẽ trích dẫn và biên tập từ cuốn sách để mang đến cho bạn tư duy cần thiết và nội dung học tập cụ thể để sống một cách vui vẻ, hạnh phúc và kiên cường trong thời đại đầy biến động này.

Biết địch biết ta, trăm trận trăm thắng

Nếu hiểu được cảm xúc của đối phương, coi như đã thành công một nửa. Nửa còn lại là phải hiểu rõ chính mình.

Đây là hai thách thức khó khăn nhất đối với chúng ta, nhưng nếu có thể làm được, mọi việc đều sẽ thành công.

Bạn có biết Binh pháp Tôn Tử, binh thư cổ nhất thế giới, được cho là do Tôn Vũ người nước Tề, Trung Quốc viết cách đây khoảng 2500 năm không? Trước khi binh thư này ra đời, hầu hết các chiến thuật đều dựa vào may mắn hoặc mê tín.

Cuốn binh pháp này, được cho là viết vào thời Xuân Thu Chiến Quốc, được coi là binh thư đầu tiên nghiên cứu khách quan các trận chiến trong quá khứ và phân tích "tại sao thắng, tại sao thua" một cách rất hợp lý.

Trong chương "Mưu Công Thiên" có một đoạn nổi tiếng nhất:

"Biết địch biết ta, trăm trận trăm thắng."

Câu nói này dạy chúng ta ba tâm thế sau trước khi bắt đầu một việc gì đó:

• Trước khi bắt đầu, hãy thu thập càng nhiều thông tin về bản thân và đối phương càng tốt.
• Hãy khách quan với những thông tin đó.
• Khi thực hiện một việc gì đó, luôn phải có chiến lược dựa trên hai tâm thế trên.

Sự dại dột khi đánh giá thấp đối phương

Ví dụ, Chiến tranh Thái Bình Dương mà Nhật Bản đã thua thì sao?

Trước khi chiến tranh nổ ra, quân đội Nhật Bản đã mất đi sự khách quan, nghiêng về chủ nghĩa tinh thần hơn là khoa học, đánh giá quá cao sức mạnh quốc gia và khả năng chiến đấu của mình, đồng thời đánh giá quá thấp sức mạnh quốc gia và tinh thần binh lính của Mỹ.

Ngay cả sau khi chiến tranh nổ ra, quân đội Nhật Bản cũng không có hệ thống thu thập thông tin chính xác, đánh giá quá cao thành quả chiến đấu, đánh giá quá thấp khả năng chiến đấu và lực lượng đổ bộ của đối phương, dẫn đến liên tiếp thất bại tại Guadalcanal và Iwo Jima.

Trong khi đó, quân đội Mỹ đã giải mã hoàn toàn mật mã của Nhật Bản, nắm bắt chính xác mọi hành động của quân đội Nhật và áp dụng vào các hoạt động tác chiến.

Tuy nhiên, ngay cả Mỹ cũng đã đánh giá thấp năng lực của quân đội Việt Nam, đặc biệt là Quân đội Bắc Việt và Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam (Việt Cộng) trong Chiến tranh Việt Nam.

Tổng thống Johnson đã nghĩ rằng có thể chiến thắng Chiến tranh Việt Nam trong một cuộc chiến giới hạn ngắn ngủi, nhưng đã bị Việt Cộng áp dụng chiến tranh du kích bất ngờ, sa lầy vào cuộc chiến kéo dài, phải huy động tới 54 vạn quân và cuối cùng buộc phải rút quân.

Ngay cả quân đội Israel, được bao quanh bởi các quốc gia đối địch, luôn cảnh giác trước các cuộc tấn công từ bên ngoài, và sở hữu công nghệ mạng cùng cơ quan tình báo hàng đầu thế giới, cũng đã lầm lẫn về cả bản thân và kẻ thù. Việc đánh giá thấp khả năng và ý định của Hamas là một trong những nguyên nhân khiến cuộc tấn công quy mô lớn của Hamas vào ngày 7 tháng 10 năm 2023 xảy ra.

Mặc dù Israel đã biết về kế hoạch tấn công của Hamas hơn một năm trước, nhưng họ đã coi thường nó là "khó có khả năng xảy ra".

Cơ quan tình báo Ai Cập đã cảnh báo nhiều lần rằng "một điều gì đó lớn lao" đang được lên kế hoạch, nhưng Israel dường như đã phớt lờ những cảnh báo đó.

Israel đã nghĩ rằng "Hamas không thể làm được điều này" và đánh giá thấp khả năng cũng như ý chí của họ. Vào thời điểm đó, Israel không thể nhìn nhận đối phương và chính mình một cách bình tĩnh do những hỗn loạn nội bộ như các cuộc biểu tình quy mô lớn liên quan đến cải cách tư pháp.

Rèn luyện khả năng tự nhìn nhận khách quan qua đóng vai

Ngay cả đối với cá nhân, việc tự đánh giá khách quan tình hình hiện tại cũng không hề dễ dàng. Đặc biệt, khi không có vấn đề gì hoặc đang ở trạng thái tốt, sự tự đánh giá thường bị thổi phồng quá mức.

Khi thực hiện một việc gì đó, có sự tự tin vẫn tốt hơn là không có, nhưng điều quan trọng nhất là phải nỗ lực thu thập thông tin trước khi hành động.

Thu thập thông tin dựa trên dữ liệu khách quan về cả bản thân và đối phương.

Và, hãy rèn luyện khả năng tự nhìn nhận khách quan càng nhiều càng tốt. Phương pháp đóng vai (role-play) rất hữu ích cho việc này. Dựa trên dữ liệu, hãy hoán đổi vị trí của bạn và đối phương, và nhìn nhận bản thân từ góc độ của đối phương.

Hãy loại bỏ chủ nghĩa tinh thần và cảm xúc, cố gắng đánh giá bản thân với tư cách là đối phương, dựa trên dữ liệu càng nhiều càng tốt. Khi đó, bạn sẽ thấy được những lỗ hổng và điểm yếu lớn.

Tôi là một giảng viên đại học, và các giảng viên đại học hiện nay được trường chia sẻ đánh giá từ sinh viên. Sinh viên và học viên Nhật Bản rất lịch sự và quan tâm, nên thường có nhiều đánh giá không tệ.

Ngược lại, khi tôi giảng dạy các môn học bắt buộc trong chương trình cấp bằng cho sinh viên không phải người Nhật, đôi khi tôi nhận được những đánh giá và bình luận gay gắt đến mức khiến tôi tự hỏi liệu đây có phải là sự trả đũa cho các tương tác trong lớp học hoặc kết quả kiểm tra không.

Đôi khi có những lời chỉ trích gay gắt đến mức khiến tôi bối rối trong giây lát, nhưng khi bình tĩnh lại, tôi thấy nhiều nhận xét rất chính xác và vô cùng hữu ích để nhận thức về tình hình hiện tại của bản thân.

Thật tốt khi có một môi trường mà bạn có thể nhận được những đánh giá như vậy, dù gay gắt hay có những thành kiến ngược lại.

Ngay cả khi đối phương là người Nhật, hãy trân trọng những người dám chia sẻ những đánh giá nghiêm khắc mà không sợ làm hỏng mối quan hệ.

Nói cách khác, tôi nghĩ những người như vậy thường là bạn bè thân thiết, lâu năm, và việc xây dựng mối quan hệ mà bạn có thể nói thẳng mọi điều với họ là cần thiết để tự nhìn nhận khách quan.

Trong trường hợp của tôi, việc quay lại bài giảng của mình và xem lại chúng với tư cách là một sinh viên hoặc học viên thông qua phương pháp đóng vai là một cách đặc biệt được khuyến khích để tự nhìn nhận khách quan.